سال ۱۹۳۹ بریتانیا گرفتار جنگ جهانی دوم بود. جنگ تازه داشت عالمگیر می‌شد و بریتانیا سخت نیازمند به این بود که برای جنگ برنامه‌ای بچیند. برای این‌کار ابتدا باید سردرمی‌آورد کشورهای دشمن چه در سر دارند. همه کشورها برای افکار عمومی سرزمین‌هایی که می‌خواستند اشغال کنند یا تحت اشغال داشتند، رسانه تاسیس کرده بودند. مخصوصا آلمان‌ها رسانه‌های متعددی برپا کرده بودند و با قدرت اقناع و پروپاگاندایی که در رادیو سراغ داشتند، می‌خواستند مردم کشورهای موردمناقشه را تحت تاثیر قرار دهند. در همین اوضاع و احوال بود که واحدی برای رصد رسانه‌های دشمن، به‌شکل بخشی از بنگاه سخن‌پراکنی بریتانیا که بی‌بی‌سی نام گرفته بود، به وجود آمد و نامش شد «بی‌بی‌سی مانیتورینگ».
این موسسه اکنون که تازه از روزهای اوجش فاصله گرفته، حدود ۲۵۰ نفر پرسنل دارد و بودجه سالانه‌اش ۲۵ میلیون پوند در سال است. تا سال ۲۰۱۰ بودجه بی‌بی‌سی مانیتورینگ از حق اشتراک مردم تامین می‌شد اما حالا قسمت اعظم بودجه از دادن خدمات به مشتریان تجاری و خاصش حاصل می‌شود. این موسسه رسانه‌های ۱۵۰ کشور جهان را که به ۱۰۰ زبان گوناگون صحبت می‌کنند رصد می‌کند و علاوه بر دفتر مرکزی‌اش در لندن، در ۱۳ نقطه دیگر جهان هم نمایندگی دارد.
بی‌بی‌سی مانیتورینگ کجا و چه را رصد می‌کند؟
بی‌بی‌سی مانیتورینگ در سال‌های جنگ جهانی دوم وظیفه داشت که رسانه‌های کشورهای دشمن را رصد کند، یعنی متحدین و در راس آن‌ها، آلمان را. اما برای اینکه تصویر کاملی از اوضاع بین‌المللی به دست آورد، رسانه‌های کشورهای دوست و بی‌طرف را هم رصد می‌کرد. بعد از جنگ دوم، در سال‌های جنگ سرد هم رسانه‌های شوروی و سرزمین‌هایی را که بلوک شرق و غرب بر سرش رقابت داشتند تحت نظر داشت. در اوج جنگ سرد، بی‌بی‌سی مانیتورینگ حدود ۵۰۰ کارمند داشت که فقط رسانه‌های شوروی را رصد می‌کردند.
اما بعد از سال‌های فروپاشی نظام دوقطبی، بی‌بی‌سی مانیتورینگ علاوه بر اینکه کشورهایی را رصد می‌کند که برای امنیت ملی‌اش مهم است، رصدهایی را هم انجام می‌دهد که مشتریانش از او می‌خواهند. این موسسه تلاش می‌کند روی جغرافیایی متمرکز شود که در آن صاحب مزیتی است، جغرافیایی که بی‌بی‌سی مانیتورینگ از نظر زبان یا دسترسی به منابع محلی در آن دارای انحصار است. با این کار می‌تواند گزارش‌هایی متمایز و منحصربه‌فرد تولید کند که سایر سازمان‌های رصد رسانه توانش را ندارند. اما کارش لزوما فقط به این مناطق منحصر نیست.
آنچه بی‌بی‌سی مانیتورینگ در مناطقی که تحت پوشش دارد رصد می‌کند، شامل محتواهای رسانه‌ای می‌شود که منبع باز هستند. در واقع، واحد مانیتورینگ کمتر به بولتن‌های محرمانه یا گزارش‌هایی که مخاطب خاص دارند یا درگوشی هستند می‌پردازد و تمرکزش روی محتواهایی است که در رسانه‌ها برای عموم منتشر می‌شود. در سال‌های جنگ جهانی دوم، رادیوهای عمومی و ضمائمی را که حاصل چکیده تلکس خبرگزاری‌ها بود رصد و ثبت می‌کرد. بعدتر، رصد تلویزیون نیز به آن اضافه شد. حالا بی‌بی‌سی مانیتورینگ طیف کاملی از رسانه‌های منبع باز را رصد می‌کند: تلویزیون‌ها، رادیوها، رسانه‌های چاپی و مجموعه‌ای از منابع آنلاین که خود شامل وب‌سایت‌های خبری تا شبکه‌های اجتماعی می‌شود. رسانه‌هایی که در این واحد رصد می‌شود شامل رسانه‌های متنوع در یک جغرافیا هستند؛ رسانه‌های دولتی، شرکتی، نظامی، رسانه‌هایی که متعلق به نهادهای غیردولتی هستند، رسانه‌های فردی و رسانه‌های مربوط به یک اجتماع خاص.
در سال‌های ابتدایی شروع به کار بی‌بی‌سی مانیتورینگ، متن برنامه‌های رادیویی و بعدتر تلویزیونی و بیانیه‌های رسمی و خلاصه تک‌خبرها پیاده و ذخیره می‌شد. می‌توان دید که چه میزان عظیمی از متن طی ۸۰ سال فعالیت این موسسه ذخیره شده است. برای اینکه بتوان از این حجم داده استفاده کرد، لازم است که متن‌های رصدشده به‌دقت دسته‌بندی و برچسب‌گذاری شوند. طی این همه سال، رصد خبرها در بی‌بی‌سی مانیتورینگ به همین شکل انجام می‌شود که متن‌ها پیاده و دسته‌بندی و ذخیره می‌شود. امروزه هم همین سنت حفظ شده اما دایره متن‌های تولیدی افزایش پیدا کرده است و علاوه بر متن برنامه‌های رسانه‌های جریان اصلی و بیانیه‌ها و سخنرانی‌ها، اخبار فوری و محصولاتی مثل بیوگرافی شخصیت‌ها و تحلیل‌هایی که دارای نگاهی حرفه‌ای به جهان است هم در بی‌بی‌سی مانیتورینگ تولید می‌شود.
مصرف‌کننده اصلی متن‌های رصدشده و تولیدی بی‌بی‌سی مانیتورینگ از سال‌های جنگ دوم تاکنون اغلب دو نهاد بوده است: خود بی‌بی‌سی و دولت بریتانیا. به عبارت دیگر، بی‌بی‌سی در برنامه‌سازی، گزارش‌نویسی و خبرنویسی با اتکا به دانش حاصل از بی‌بی‌سی مانیتورینگ و آرشیو غنی آن، خیلی راحت‌تر از دیگر رسانه‌ها توانسته است سابقه و پیش‌زمینه و مواد خام محتوای خود را تامین کند.
بخشی از رصد و برچسب‌گذاری و ترجمه متن سخنرانی‌ها و برنامه‌های تلویزیونی در بی‌بی‌سی مانیتورینگ هنوز به‌صورت دستی انجام می‌شود. اما سال‌هاست که این موسسه از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی نیز برای این کار استفاده می‌کند
علاوه بر خود بی‌بی‌سی، دولت بریتانیا هم مصرف‌کننده اصلی محتواهای رصدشده و تحلیل‌های تولیدی بی‌بی‌سی مانیتورینگ است. اینکه در چه منطقه از جهان چه اتفاقی افتاده و رسانه‌ها درباره‌اش چه می‌گویند و احتمالا در آینده چه خواهد شد، از این موسسه بیرون می‌آید و دقیقا چیزی است که دولت بریتانیا می‌خواهد بداند. حاکمیت بریتانیا به‌قدری به بی‌بی‌سی مانیتورینگ وابسته است که دو سال پیش، کمیته دفاعی مجلس عوام گزارشی درباره آن نوشت و اعلام کرد که با جابه‌جایی محل دفتر مرکزی آن و سیاست‌های ریاضتی در بودجه موسسه و مایل‌نبودن بدنه بی‌بی‌سی به استفاده از حق اشتراک مردم برای کمک به دولت در بی‌بی‌سی مانیتورینگ، نگران است که کارکرد این موسسه تحت تاثیر قرار بگیرد و کارایی‌اش برای ارائه خدمات به دولت کاهش یابد. حتی پیشنهاد شده بود که برای حفظ کارایی این موسسه در کمک به دولت بریتانیا، بی‌بی‌سی مانیتورینگ از بدنه بی‌بی‌سی منفک و تبدیل به یک نهاد دولتی شود.
در سال‌های اخیر که بسیاری از امور عمومی در حال تجاری‌شدن است، بی‌بی‌سی مانیتورینگ هم تحت فشار قرار گرفته تا درآمدزا شود و به‌سمت مشتریانی حرکت کرده که بتوان با ارائه تحلیل و تولیدات سفارشی به آن‌ها، درآمد کسب کند. شرکت‌های تجاری و برخی نهادهای بین‌المللی از جمله این مشتریان هستند که حق عضویت و اشتراک بی‌بی‌سی مانیتورینگ را پرداخت می‌کنند.
اما در نهایت باید گفت با اینکه بی‌بی‌سی مانیتورینگ ساختار وسیع و مشتریان متنوعی دارد، تنها یک‌چهارم جهان را پوشش می‌دهد. در واقع، کار رصد رسانه‌ای در جهان را دو موسسه بزرگ انجام می‌دهند که عبارتند از بی‌بی‌سی مانیتورینگ و موسسه اواس‌ای (OSE) که مخفف «بنگاه منبع باز» (Open Source Enterprise) است. اواس‌ای یک موسسه دولتی در آمریکا است که شریک نزدیک بی‌بی‌سی مانیتورینگ به حساب می‌آید و در رصد رسانه‌های جهان با هم نوعی تقسیم وظیفه انجام داده‌اند، به‌طوری‌که ۲۵ درصد مناطق جهان را بی‌بی‌سی مانیتورینگ رصد می‌کند و مابقی را این موسسه آمریکایی. دفتر مرکزی هر دو موسسه نیز دهه‌ها در «کوِرشام پارک» (Caversham در انگلیسی به‌معنی «غارنشین») در منطقه برکشایر بود تا اینکه در سال ۲۰۱۳ بی‌بی‌سی مانیتورینگ به دفتر مرکزی بی‌بی‌سی در قلب لندن منتقل شد.
چهار اصل محوری در بی‌بی‌سی مانیتورینگ
بی‌بی‌سی مانیتورینگ با اینکه دو بار جا عوض کرده و وارد دهه ۹۰ عمر خود شده اما همچنان مکانیزم‌هایش چه از نظر شکل رصد و چه از نظر محتوای تولیدی تقریبا به همان شکل سابق باقی مانده و صرفا گسترده‌تر شده است. هشتاد سال است که بی‌بی‌سی مانیتورینگ بر اساس چهار اصل محوری عمل می‌کند. با اینکه این اصول طی سالیان تغییراتی جزئی کرده‌اند اما همچنان کار رصد بر پایه این چهار اصل انجام می‌شود.
اولین اصل محوری فعالیت بی‌بی‌سی مانیتورینگ این است که سوژه‌های رصدشده را حول امنیت بین‌المللی تعریف کند. در واقع، بی‌بی‌سی مانیتورینگ مواردی را رصد می‌کند که به امنیت بین‌المللی پیوند بخورد. البته چون بریتانیا نوعی نگاه امپریالیسیتی و استعماری به جهان داشته، عملا امنیت بین‌المللی را امنیت ملی خودش در نظر می‌گرفته است اما به هر حال، معیار انتخاب‌کردن موضوعات در رصد را ارتباط با امنیت بین‌المللی در نظر می‌گیرد. ظرفیت‌ها، گرایش‌ها، بخش‌های غیردولتی مربوط به امنیت و همچنین قدرت‌های نظامی در هر منطقه گروه‌هایی هستند که با محوریت امنیت بین‌المللی انتخاب و رصد می‌شوند. در سال‌های اخیر، دنبال‌کردن عملیات رسانه‌ای گروه‌های مثل القاعده و داعش هم با همین محوریت رصد می‌شوند و بی‌بی‌سی مانیتورینگ تیم خاصی را برای فعالیت‌های رسانه‌ای جهادی تعیین کرده است. مسایلی مثل اطلاعات گمراه‌کننده، جرائم و حملات سایبری، بحران مهاجرت و تغییر اقلیمی هم که به امنیت بین‌المللی ربط پیدا می‌کنند به همین ترتیب در بی‌بی‌سی مانیتورینگ رصد می‌شوند. این موسسه برای اطلاعات جعلی و حملات سایبری نیز تیم مختصری را تشکیل داده که تمرکز بیشتری روی موضوع داشته باشند.
اصل محوری دومی که بی‌بی‌سی مانیتورینگ فعالیت‌های خود را با آن تنظیم می‌کند، رصد خود رسانه‌هاست. هر منطقه‌ای که در حوزه رصد این موسسه قرار دارد، دارای رسانه‌هایی است که به‌دقت و از نزدیک دنبال می‌شوند. در واقع، علاوه بر اینکه محتوای رسانه‌ها رصد می‌شود، خود رسانه‌ها هم رصد می‌شوند. بی‌بی‌سی مانیتورینگ برای هر کشور راهنمای رسانه‌ای تهیه می‌کند که تاکنون برای بیش از ۸۰ کشور این کار کرده است. در این راهنمای رسانه‌ای، چشم‌انداز کلی رسانه‌های هر کشور از فضای سیاسی، حقوقی و فنی‌ای که رسانه در آن کار می‌کند، بازیگران اصلی رسانه‌ای و ترجیحات مخاطبان گرفته تا جزئیات مالکیت رسانه‌ها، محتوای تولیدی و مخاطبان هر رسانه گزارش می‌شود. این راهنما رصد تغییر روندها در رفتار هر رسانه در طول زمان را هم شامل می‌شود.
سومین اصل محوری فعالیت بی‌بی‌سی مانیتورینگ دیده‌بانی دائمی است. یکی از مزیت‌های این موسسه این است که به‌طور روزانه یک کشور یا منطقه را رصد می‌کند و از آن گزارش می‌دهد، حتی اگر هیچ خبری هم در آن منطقه نباشد. بی‌بی‌سی مانیتورینگ با این کار می‌تواند اولین نشانه‌های تغییر را ببیند و وقتی یک بحران فرامی‌رسد، سابقه و پیش‌زمینه‌ای برای آن داشته باشد. برای مثال، اخیرا که در قزاقستان و ازبکستان بحران سیاسی و اجتماعی پیش آمد، مدت‌ها بود که مرکز آسیای میانه بی‌بی‌سی مانیتورینگ مسئله را زیر نظر داشت.
آخرین اصل در فعالیت‌های بی‌بی‌سی مانیتورینگ هم این است که صحت و بی‌طرفی در تولیدات آن لحاظ شود. طبق ضوابط عملکرد این موسسه، گزارش‌ها باید صحیح و غیرجانبدارانه شرح بدهند که رسانه‌های جهان چه می‌گویند و چطور آن را می‌گویند. بنابراین هنوز روش سنتی تولید مطلب، یعنی ترجمه واژه‌به‌واژه و دقیق به‌روش «همان‌طور که گفته شده»، برای اسناد و سخنرانی‌ها انجام می‌شود. البته این بی‌طرفی نباید مانع شود همان‌طور که بی‌بی‌سی مانیتورینگ وقایع را گزارش می‌کند، نتواند آن‌ها تحلیل کند و توضیح بدهد. اتفاقا اهمیت این کار هر روز در بی‌بی‌سی مانیتورینگ بیشتر می‌شود و چنین مطالبی را تحت عنوان «بینش» (Insight) منتشر می‌کند.
استفاده از فناوری‌های نوین
بخشی از رصد و برچسب‌گذاری و ترجمه متن سخنرانی‌ها و برنامه‌های تلویزیونی در بی‌بی‌سی مانیتورینگ هنوز به‌صورت دستی انجام می‌شود. اما سال‌هاست که این موسسه از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی نیز برای این کار استفاده می‌کند. روزانه صدها هزار ویدیوی خبری و ساعت‌ها محتوای تلویزیونی و رادیویی در اینترنت آپلود می‌شود که بی‌بی‌سی مانیتورینگ آن‌ها را رصد می‌کند و استفاده از ماشین باعث شده است منابع بیشتری را زیر نظر بگیرد و پیش‌زمینه و سابقه بیشتری برای خدمات‌گیرندگانش فراهم آورد.
در سال‌های اخیر که بسیاری از امور عمومی در حال تجاری‌شدن است، بی‌بی‌سی مانیتورینگ هم تحت فشار قرار گرفته تا درآمدزا شود و به‌سمت مشتریانی حرکت کرده که بتوان با ارائه تحلیل و تولیدات سفارشی به آن‌ها، درآمد کسب کند
هنوز خیلی از خبرنگاران را در دفترهای بی‌بی‌سی مانیتورینگ می‌توان دید که هدفون به گوش دارند و برنامه‌های تلوزیونی را نگاه می‌کنند و حتی این مهارت را دارند که همزمان تا چهار شبکه را هم نگاه کنند. این روش سنتی همچنان ادامه دارد اما ماشین به این کار می‌آید که بتوان به میزان بیشتری متن ویدیوها را پیاده کرد، آن‌ها را ترجمه کرد و طوری برچسب‌گذاری کرد که بعدا قابل بازیابی باشند. استفاده از ماشین می‌تواند به یافتن راحت‌تر اطلاعات گمراه‌کننده و اخبار جعلی کمک کند و همچنین بازیابی محتواهای مورد نیاز را تسهیل کند.
یکی از برنامه‌های بی‌بی‌سی مانیتورینگ این است که طی یک بازه سه‌ساله با بودجه‌ای که از اتحادیه اروپا می‌گیرد، ابزار نرم‌افزاری‌ای بسازد که بتواند رسانه‌ها را در چند زبان رصد کند. این ابزار قابلیت پیاده‌کردن متن و ترجمه خودکار به زبان‌های گوناگون را خواهد داشت. می‌تواند مطالب را بر اساس روندهای بین‌المللی خوشه‌بندی کند، به‌طور خودکار افراد و مکان‌ها را برچسب بزند و اخبار و محتواها را به‌صورت خودکار خلاصه کند. البته این اولین باری نیست که در بی‌بی‌سی مانیتورینگ برای تبدیل گفته‌ها به متن از هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی استفاده می‌شود. حتی پیش از ظهور این فناوری‌ها، همه این کارها به‌شکل دستی و با استفاده از نیروی انسانی انجام می‌شده اما حالا با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان دایره رسانه‌هایی را که رصد می‌شوند گسترش داد. اولویت زبان‌های این ماشین جدید با روسی، عربی و فارسی خواهد بود و پس از مرحله اول راه‌اندازی، فناوری‌هایی مثل تشخیص چهره و تشخیص کاراکترهای نوری هم به آن افزوده خواهد شد تا کیفیت پیاده‌سازی متن ویدیوها افزایش یابد.
منابع:
– https://monitoring.bbc.co.uk/inside-bbcm/23
– https://monitoring.bbc.co.uk/inside-bbcm/15
– https://publications.parliament.uk/pa/cm201617/cmselect/cmdfence/748/748.pdf